2,136 total views,  2 views today

 

 

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΤΣΙΦΛΙΚΑ ΧΡΗΣΤΑΚΗ ΖΩΓΡΑΦΟΥ ΣΤΑ ΚΙΟΥΡΚΑ  

Μεγάλο ενδιαφέρον και φροντίδα επέδειξαν τόσο ο πατέρας Χρηστάκης Ζωγράφος όσο και οι δυο του γιοι Σόλωνας και Γεώργιος, για την εν γένει ανάπτυξη της Θεσσαλίας, ιδιαίτερα δε της περιοχής των τσιφλικιών τους στη Λαζαρίνα, Γελάνθη, Μαυρομμάτι, Καππά και Χάρμαινα.

Είναι οι πρώτοι που το 1875-79 έφεραν στη Θεσσαλία ατμάροτρα, σπορεία, σιδερένια άροτρα και  σβάρνες, θεριστικές και αλωνιστικές μηχανές, εκκοκκιστήρια καλαμποκιού και πλήθος άλλων γεωργικών εργαλείων. Παράλληλα με τα παραπάνω δημιούργησαν στη Λαζαρίνα ορυζοποιείο (σώζεται σήμερα και χρησιμοποιείται ως αποθήκες), αλευρόμυλο, εκκοκκιστήριο βάμβακος, συνεργείο επιδιόρθωσης μηχανημάτων,  εργαστήριο κατασκευής σωλήνων διοχέτευσης, γαλακτομείο, χοιροτροφείο, ιπποφορβείο (λειτουργεί και σήμερα με ιδιοκτήτη την οικογένεια Χανδρή), στάβλους, αποθήκες, οικήματα υπαλλήλων, εγκαταστάσεις ηλεκτροφωτισμού και πλήθος άλλων εργαστηρίων και οικοδομών απαραιτήτων δια την λειτουργία της επιστημονικής αυτοκαλλιέργειας και της βιομηχανοποίησης πολλών εκ των προϊόντων. *

       Ο Σόλωνας Ζωγράφος είναι ο πρώτος που έφερε και καλλιέργησε στα κτήματά τους Αιγυπτιακό βαμβάκι. Ο ίδιος με τη βοήθεια του αδελφού του Γεωργίου αξιοποίησε σε μεγάλο βαθμό το  αγρόκτημά τους και το κατέστησε πρότυπο «Γεωργικής Εκμετάλλευσης». O Διευθυντής του γραφείου Εποικισμού Τρικάλων, κ. Κομίνης, το χαρακτήρισε ως «προσκύνημα της Γεωργικής Επιστήμης στην Ανατολή» και ο κ. Λευκιάδης «αδάπανο δια το Κράτος Ανωτέρα Γεωργική Σχολή». *

      Όμως  όνειρο των αδελφών Ζωγράφου ήταν να δημιουργήσουν στη Λαζαρίνα και στη γύρω περιοχή μια πολύπτυχη  και υποδειγματική αγροτοβιομηχανική επιχείρηση. Έτσι δεν αρκέστηκαν μόνο στην καλλιέργεια δημητριακών, (σιτάρι, καλαμπόκι, κριθάρι, σουσάμι κ.λ.π.) αλλά και δημιούργησαν πρότυπες καλλιέργειες  βαμβακιού, ρυζιού και τεύτλων.  Η καλλιέργεια των δημητριακών από τους κολίγους παππούδες μας, καθώς και των γειτονικών χωριών,  γινόταν, όπως και με τους τούρκους,  με το «τριτάρικο σύστημα». *

     Τα «Κιούρκα», μια μεγάλη περιοχή στα όρια των χωριών Γελάνθης,  Μαυρομματίου, Καππά και Μαγουλίτσας, ήταν γεμάτη από θάμνους, βελανιδιές, άγρια δένδρα, κορμούς και ρίζες αιωνόβιων δένδρων που ο Χρηστάκης Ζωγράφος μέσα σε ένα χρόνο, αφού την ξεχέρσωσε και την καθάρισε, την έκανε αγνώριστη. Από έρημη και εγκαταλειμμένη περιοχή που ήταν, τη μετέβαλε σε περιοχή που έσφυζε από ζωή, αφού τώρα πλήθος ανθρώπων από εργάτες, τεχνίτες, αγρότες, μηχανικούς κ.λ.π., εργάζονται εδώ άλλοι μόνιμα και άλλοι εποχιακά. Η περιοχή αυτή  αποτέλεσε τώρα, νέο και ιδιαίτερο οικισμό με το όνομα  «ΖΩΓΡΑΦΙΑ» από τον ιδιοκτήτη της,  Ζρηστάκη Ζωγράφο. *

ΖΑΧΑΡΟΥΡΓΕΙΟ  ΖΩΓΡΑΦΟΥ  ΣΤΗ   ΖΩΓΡΑΦΙΑ.

Η επιχειρηματικότητα και η δραστηριότητα του Χρηστάκη Ζωγράφου είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία εργοστασίου παραγωγής ζάχαρης  στην περιοχή «Ζωγραφία-Κιούρκα». Πρώτη του ενέργεια ήταν να καλέσει Έλληνες επιστήμονες, γεωπόνους,  καθηγητές βοτανικών και γεωργικών σχολών καθώς και Ευρωπαίους ειδικούς για να εξετάσουν το έδαφος της περιοχής «Κιούρκα» εάν είναι κατάλληλο για την καλλιέργεια και παραγωγή τεύτλων. Η εισήγηση των ειδικών ήταν ευνοϊκή για τέτοιου είδους καλλιέργεια  και ο Χρηστάκης Ζωγράφος χωρίς καμιά χρονοτριβή προβαίνει στην ανέγερση του «ΖΑΧΑΡΟΥΡΓΕΙΟΥ».*

Έτσι λοιπόν, εδώ στα Κιούρκα-Ζωγραφία, ο μεγαλύτερος γιος του Χρηστάκη Ζωγράφου, ο  Σόλωνας, θα θέσει  στις 19 Οκτωβρίου του 1893 το θεμέλιο λίθο του εργοστασίου ενώπιον 5.000 περίπου ατόμων.

Μέσα σε χρόνο ρεκόρ (ένα χρόνο περίπου), ολοκληρώθηκαν όλες οι εργασίες κατασκευής του  κολοσσιαίου, του μοναδικού και ανεπανάληπτου για την περιοχή μας έργου, του Ζαχαρουργείου. 

Στις 12 Δεκεμβρίου 1894 γίνονται με μεγάλη λαμπρότητα τα εγκαίνιά του.  Μια απέραντη λαοθάλασσα κόσμου πλημμύρισε την περιοχή την ημέρα των εγκαινίων. Παρέστησαν δε πάρα πολλοί επίσημοι μεταξύ των οποίων  πρόξενοι ξένων χωρών, επιστήμονες,  έμποροι, δήμαρχοι, ανταποκριτές πολλών εφημερίδων, άνθρωποι του μόχθου, αρχιεργάτες, εργάτες, γεωργοί, αγροφύλακες και πλήθος κολίγων. Ο ενθουσιασμός των κατοίκων των γύρω περιοχών ήταν μεγάλος, και η παρουσία τους στα εγκαίνια είχε ένα πανηγυρικό χαρακτήρα, αφού κατέφθαναν κρατώντας σημαίες, ζητωκραυγάζοντας και τραγουδώντας με τη συνοδεία τοπικών οργάνων. Οι δήμαρχοι  Γόμφων και Ιθώμης ανακήρυξαν τον Χρηστάκη Ζωγράφο επίτιμο δημότη τους, αναγνωρίζοντας έτσι τη μεγάλη προσφορά του στην περιοχή.*

Το ζαχαρουργείο, από τεχνική άποψη αλλά και από μηχανολογικό εξοπλισμό ήταν το μοναδικό στο χώρο των Βαλκανίων και το τελειότερο μέχρι τότε στην Ευρώπη. Μέσα στο τεράστιο σε διαστάσεις οικοδόμημα (124χ28χ8 μ.)  εγκαταστάθηκαν τα τελειότερα μηχανήματα κατεργασίας τεύτλων, μηχανήματα ανακάθαρσης και μετασχηματισμού της ζάχαρης σε τετραγωνίδια (καραμέλα) και την κονιοποίηση. Επίσης υπήρχε χημικό εργαστήριο,  λεβητοστάσιο, τεράστια ζαχαροαποθήκη (12χ29 μ.), σιδηρουργείο, ξυλουργείο επανδρωμένα με ειδικούς τεχνίτες, αποθήκες, πλάστιγγες, ασβεστοκάμινος, οστεοκάμινος, δεξαμενές για την αποθήκευση μελάσας κ.λ.π. Γύρω από το Ζαχαρουργείο ήταν τα οικήματα του προσωπικού, των τεχνιτών και εργατών, τα γραφεία, το ξενοδοχείο και οι στάβλοι. Όλα αυτά πέτυχαν, χάρις στην αποφασιστικότητα και στα τεράστια για την εποχή κεφάλαια που διέθεσε ο Χρηστάκης Ζωγράφος, η ισχυρή αυτή προσωπικότητα  που κατόρθωσε να φέρει στη δύσκολη, απομονωμένη και αφιλόξενη τότε περιοχή τους καλύτερους Ευρωπαίους τεχνίτες και επιστήμονες σε αντίθεση με άλλους γαιοκτήμονες (Ζάππας, Ζαρίφης,  Στεφάνοβικ Σκυλίτσης κ.λ.π.), οι οποίοι περιορίζονταν στο να εισπράττουν τα παχιά εισοδήματα χωρίς να ριψοκινδυνέψουν ούτε ένα νίκελ (λεπτό) στη Θεσσαλική πεδιάδα.*

Η λειτουργία του τεράστιου αυτού συγκροτήματος ήταν κάτι το πρωτοφανές για την περιοχή μας αλλά και για την Ελληνική πραγματικότητα γενικά. Η βιομηχανική αυτή μονάδα διέθετε 450 περίπου θέσεις εργασίας.  Ένας μεγάλος αριθμός ατόμων συμπατριωτών του Ζωγράφου (Ηπειρώτες), ήρθαν στα μέρη μας και εργάστηκαν στα κτήματά του με διάφορες ιδιότητες, γεωπόνου, διευθυντή, γραμματέα, επιστάτη, εργάτη κ.λ.π.  Είχαν δε όλοι τους εξασφαλισμένη δωρεάν κατοικία, φωτισμό και θέρμανση  και το ημερομίσθιό τους κατά το 1904 ανέρχονταν στις 3,20 δρχμ. Η προφορική παράδοση των παππούδων μας,  αλλά και επίσημα έγγραφα, μας αναφέρουν  πως, η οικογένεια Ζωγράφου, απασχολούσε στα απέραντα κτήματά της, για 6-7 μήνες το χρόνο, πάνω από 2.000 εργάτες.  Μαζί με τους κολίγους-εργάτες  από τα γύρω χωριά δούλευαν και πάρα πολλοί χωριανοί μας, άνδρες και γυναίκες , ακόμη δε αγόρια και κορίτσια από την ηλικία των 8 χρονών. Το μεροκάματό τους άρχιζε από 0,40 δρχ και ανάλογα με την ηλικία έφθανε  μέχρι και 4 δρχμ. στους άνδρες. Η δουλειά άρχιζε με την ανατολή του ήλιου και τελείωνε με τη δύση του, είναι αυτό το ωράριο εργασίας που οι παππούδες μας το ονόμαζαν  μεροκάματο «ήλιο με ήλιο». Το ίδιο ίσχυε φυσικά και για τα μικρά παιδιά  που έτρεχαν μέσα στο λιοπύρι να μαζέψουν πεταλούδες ή σκαθάρια-έντομα που κατάστρεφαν τα τεύτλα.  Σήμερα, που γράφονται αυτές οι σελίδες, ο Στέφος Κων. Τσιόμαλος, καλοστεκούμενος γέροντας 91 χρονών και πολεμιστής στο Αλβανικό μέτωπο του 1940-41, μου διηγήθηκε πως, θυμάται ότι στο κτήμα του παπα-Γεωργούλη, σήμερα περιβόλι του Γεργ. Απ. Μπαντή, έμειναν μέσα σε καλύβα  «Γκέκηδες», πατριώτες του Χρήστου Ζωγράφου που δούλευαν στο χωριό μας στα κτήματά του ως «παρακεντέδες».

Το εργοστάσιο είχε τη δύναμη να επεξεργαστεί 300-320 τόνους τεύτλα το εικοσιτετράωρο.

Στην αρχή της λειτουργίας του εργοστασίου, η οικογένεια  Ζωγράφου ξεκίνησε τη νέα καλλιέργεια  των τεύτλων με το σύστημα της αυτοκαλλιέργειας, δηλαδή χρησιμοποιούσαν μόνιμους  γεωργούς (κουλουκτσήδες) και εποχιακούς εργάτες γης (παρακεντέδες).**  Η λύση της αυτοκαλλιέργειας επιβλήθηκε αναγκαστικά εδώ  στα τσιφλίκια Γελάνθης, Λαζαρίνας, Μαυρομματίου, Καππά, και Χάρμαινα, λόγω της  πρότυπης μορφής και των υψηλών τεχνικών απαιτήσεων της καλλιέργειας των τεύτλων.  Η καλλιέργεια γινόταν με την εφαρμογή των  πιο σύγχρονων μεθόδων,  με τις επιστημονικές οδηγίες των γεωπόνων και ξένων ειδικών και πάντοτε κάτω από την αυστηρή επιτήρηση των επιστατών που διορίζονταν από τους πληρεξούσιους του Ζωγράφου. Στο τσιφλίκι του χωριού μας, επιστάτης ήταν κάποιος με το όνομα, Κυριάκος, ίσως Ηπειρώτικης καταγωγής. Στο Μαυρομμάτι επιστάτες ήταν οι Αναστάσιος Δημητρίου και Χρήστος Καρατζιάς, κάτοικοι Μαυρομματίου.* Αρχείο Ν. Αγιόψυχου, πληρεξούσιο αριθ. 1056/1882.**

Η παραγωγή όμως των τεύτλων σε σχέση με τις τεράστιες ποσότητες που μπορούσε να επεξεργαστεί το εργοστάσιο, ήταν πάρα πολύ μικρή. Στη φάση αυτή οι αδελφοί Ζωγράφου σκέφτηκαν να επεκτείνουν την τευτλοκαλλιέργεια  και σε άλλους μικρούς ιδιοκτήτες, προτείνοντάς τους μάλιστα, να εγκαταλείψουν την παραδοσιακή καλλιέργεια σιταριού και να στραφούν στη νέα αυτή δυναμική καλλιέργεια. Ακόμη δε τους χορηγήθηκαν δωρεάν σπόρος και χημικά λιπάσματα. Παρ΄ όλα αυτά, λίγοι ήταν οι ιδιοκτήτες  που ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμά τους, αλλά και πάλι η παραγωγή τεύτλων δεν αυξήθηκε και πολύ.   Τέλος  στράφηκαν στους κολίγους και προσπάθησαν να συνάψουν μαζί τους συμβόλαια για να καλλιεργήσουν τεύτλα στα χιλιάδες στρέμματα χωράφια τους. Οι κολίγοι όμως επειδή φοβήθηκαν μήπως με την ενέργειά τους αυτή αποξενωθούν από κάθε δικαίωμά τους για κατοχή της γης, δεν δεχόταν να συνάψουν τέτοια συμβόλαια. Εν τω μεταξύ οι μικροϊδιοκτήτες και κάποιοι ενοικιαστές των τσιφλικιών στο Φανάρι Μαγούλα και στο Βλοχό, εγκατέλειψαν την καλλιέργεια τεύτλων γιατί διαπίστωσαν ότι ήταν ασύμφορη.*

Μέχρι το 1905 που υπάρχουν αναλυτικά στοιχεία για τη λειτουργία και την παραγωγική δραστηριότητα του Ζαχαρουργείου, η καλύτερη χρονιά παραγωγής τεύτλων ήταν το 1903 όπου η παραγωγή τους έφτασε τους 13.000 τόνους. Τη χρονιά αυτή το εργοστάσιο λειτούργησε μόνο τρεις μήνες και είναι η μόνη χρονιά που άφησε κέρδη. Όλα τα άλλα χρόνια είναι ζήτημα αν λειτούργησε περισσότερο από δυο μήνες. Οι αδελφοί  Ζωγράφου πίστευαν πως η καλλιέργεια τεύτλων θα ήταν προσοδοφόρα  επειδή θα γινόταν από τους χωρικούς σε μικρές εκτάσεις, όπως και στην Ευρώπη, εν τούτοις όμως  η ποσότητα ζάχαρης που παράχθηκε από αγορασμένα  τεύτλα μέχρι το 1904 δεν έφτανε ούτε το 4% της συνολικής. Το γεγονός αυτό αποδίδεται στην αδυναμία των αδελφών Ζωγράφου να πείσουν τους χωρικούς – κολίγους να ασχοληθούν με τη νέα καλλιέργεια.

Τα προβλήματα στη λειτουργία του εργοστασίου συνέχισαν να γίνονται περισσότερο πιεστικά, αφού η έλλειψη πρώτης ύλης ανάγκαζε το εργοστάσιο να υπολειτουργεί. Ο Γεώργιος Χρ. Ζωγράφος επειδή άρχισε να ασχολείται με την πολιτική από το 1905, (εκλέχτηκε βουλευτής Καρδίτσας το 1905 και μετά από το 1909 έγινε κατά διαστήματα υπουργός Εξωτερικών, ασχολήθηκε με τα κοινά μέχρι το 1917, πέθανε το 1920),  απομακρύνθηκε από την εκμετάλλευση των κτημάτων στην Ζωγραφία.  Οι αγωνιώδεις προσπάθειες του αδελφού του Σόλωνα που ήταν ο ιθύνων νους της αγροτικής και επιχειρηματικής δραστηριότητας των Ζωγραφείων κτημάτων, δεν έφεραν αποτέλεσμα. Η κατάσταση μάλιστα οδηγήθηκε σε αδιέξοδο με το θάνατο του που ήρθε τον Αύγουστο του 1908.  Ένα χρόνο αργότερα, το 1909, η κυβέρνηση χωρίς να παρακολουθεί την πολιτική των Ευρωπαίων που στήριζαν με όλα τα μέσα τον τομέα της βιομηχανικής ανάπτυξης, ψήφισε νόμο και φορολόγησε την παραγόμενη ζάχαρη  με 50 λεπτά την οκά, επέτρεψε δε την εισαγωγή ζάχαρης από τη Γαλλία και αρκέστηκε μόνο στην είσπραξη του τέλους της εισαγόμενης ζάχαρης.  Η απόφαση αυτή σήμανε το τέλος του Ζαχαρουργείου Ζωγράφου.  Η Ελένη Χα Σόλωνα Ζωγράφου, στην οποία έπεσε όλο το βάρος των Θεσσαλικών επιχειρήσεων «της πάλαι ποτέ διαλαμψάσης οικογενείας Ζωγράφου» δεν μπόρεσε να αντέξει τις τεράστιες ευθύνες.*

Το κλείσιμο του εργοστασίου ζάχαρης, που συμπαρέσυρε και τις υπόλοιπες επιχειρηματικές δραστηριότητες της οικογένειας Ζωγράφου, στέρησε την περιοχή μας από μια σοβαρή βιομηχανική μονάδα, ένα εγχείρημα πρωτοποριακό και μοναδικό στο βαλκανικό χώρο, το οποίο εάν το στήριζε το επίσημο κράτος και είχε επιτύχει, άλλη θα ήταν σήμερα η εξέλιξη και η προοπτική της Δυτικής Θεσσαλίας.

Χάθηκε έτσι μια ευκαιρία από αυτές που σπάνια παρουσιάζονται γιατί κανείς δεν ήταν σε θέση να εκτιμήσει τη σημασία της τεράστιας επένδυσης που πραγματοποίησε στην περιοχή μας ο Χρηστάκης Εφένδης Ζωγράφος. Ήταν η μοναδική περίπτωση Έλληνα κεφαλαιούχου του εξωτερικού, που δεν αρκέστηκε στην αγορά των τσιφλικιών και την εκμετάλλευσή τους με αντιπροσώπους, όπως έκαναν οι άλλοι χωρίς να επενδύσουν σε αυτά ούτε ένα νίκελ (μία δραχμή), αλλά ήρθε και εγκαταστάθηκε οικογενειακά στην περιοχή μας, αναπτύσσοντας μεγάλη επιχειρηματική δραστηριότητα, διαθέτοντας παράλληλα αστρονομικά για την εποχή εκείνη χρηματικά ποσά και δίκαια οι επενδύσεις του αυτές προκάλεσαν έκπληξη, θαυμασμό και χαρακτηρίστηκαν ως κολοσσιαίες.*

Σήμερα στη θέση του τεράστιου αυτού συγκροτήματος και των υπολοίπων εγκαταστάσεων υπάρχουν μόνο χαλάσματα και ερημιά. Η απέραντη σιωπή που βασιλεύει στην περιοχή κάνει τον κάθε επισκέπτη να αναλογιστεί, ότι εδώ στις αρχές του αιώνα, ένα πολύβουο σμάρι ανθρώπων έβαλε το δικό του λιθαράκι σε μια σοβαρή προσπάθεια της ιδιωτικής πρωτοβουλίας να αποκτήσει η χώρα μας βιομηχανική υποδομή.  Όλα όμως κάποια στιγμή έχουν ένα τέλος. Εδώ δυστυχώς το τέλος ήρθε πολύ νωρίς.

Είναι δε παρήγορο σήμερα  πως, πριν από λίγο καιρό, δημιουργήθηκε μια επιτροπή από μέλη του χωριού Γράλιστα (Ελληνόπυργος) καθώς και από άλλους παράγοντες της πόλης  Καρδίτσας,  με σκοπό την  αναπαλαίωση του και την μετατροπή του σε  «Γεωργικό  Μουσείο»  του Ν. Καρδίτσας.  Θα είναι ευχής έργο να επιτύχει η προσπάθεια  των ανθρώπων αυτών για να ενθυμούμαστε έτσι πως στον τόπο αυτό δημιουργήθηκε το πρώτο εργοστάσιο ζάχαρης της Ελλάδας.

      ΠΗΓΗ: * Aπασπάσμτα-περίληψη από το βιβλίο «ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ  & ΤΟΠΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ 1999», κεφάλαιο «Το Ζαχαρουργείο της Λαζαρίνας» του Δ/λου Βασίλη Μαγόπουλου σελ 233-269.

** H ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ ΤΟΥ ΑΓΡΟΤΙΚΟΥ ΖΗΤΗΜΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΚΑΡΔΙΤΣΑ, ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ 2003,  «Προσέγγιση στην ιστορία των Ζωγραφείων κτημάτων» της Αρχαιολόγου-Μουσειολόγου Φωτεινής Λέκκα.

  « Πολιτισμός & τοπική Ιστορία της Δυτικής Θεσσαλίας.»