1,009 total views, 1 views today
ΑΓΟΡΑ ΤΟΥ ΤΣΙΦΛΙΚΙΟΥ ΖΩΓΡΑΦΟΥ ΑΠΟ ΤOYΣ ΓΕΛΑΝΘΙΩΤΕΣ
Το τσιφλίκι Ζωγράφου στη Γελάνθη καθώς και των άλλων περιχώρων, μετά το θάνατο του Χρηστάκη Ζωγράφου στις 7/19 Αυγούστου 1896 και κατ΄ άλλους το 1898, το κληρονόμησαν τα τρία κορίτσια του, Μαρία Καραπάνου, Θεανώ Δεληγιώργη, Σοφία Ρώμα και τα δυο αγόρια του Σόλωνας και Γεώργιος Ζωγράφος. Οι θυγατέρες του, στη συνέχεια, πούλησαν τα μερίδιά τους στις 24-3-1900 κατ΄ ισομοιρία στα αδέρφια τους, με την έγκριση της μητέρας τους Δομνίκας, η οποία παραιτήθηκε από κάθε δικαίωμα στην περιουσία. Μετά το θάνατο του Σόλωνα (1908) η σύζυγός του Ελένη και η ανήλικη θυγατέρα της Δομνίκη Σόλωνα Ζωγράφου, κληρονόμησαν το μερίδιό του (το ½ του τσιφλικιού). Ο Γεώργιος Ζωγράφος, αφού αναμείχθηκε με την πολιτική (1905) και απομακρύνθηκε από την εκμετάλλευση του τσιφλικιού, τον Οκτώβριο του 1918 δώρισε το μερίδιό του (1/2) στη ανιψιά του Δομνίκα Σόλωνα Ζωγράφου. Έτσι όλο το τσιφλίκι Γελάνθης μετά το 1918 περιήλθε στην κυριότητα της Ελένης Χα Σόλωνα Ζωγράφου και της ανήλικης θυγατέρας της Δομνίκας, εξ αδιαιρέτου κατά το ήμισυ. Οι νέοι κληρονόμοι της μεγάλης αυτής κτηματικής περιουσίας, μη μπορώντας να διαχειριστούν τα αυτοδιαχειριζόμενα τσιφλίκια τους, αποφάσισαν να την εκποιήσουν, νοικιάζοντας ή πουλώντας την.
Έτσι, το 1921 πουλούν τα χωράφια του τσιφλικιού Γελάνθης στους κατοίκους του χωριού μας. (Τα τσιφλίκια των άλλων γειτονικών χωριών Λαζαρίνας, Μαγουλίτσας, Καππά, Γράλιστας και Μαυρομματίου πουλήθηκαν και αυτά).
Όλη η έκταση του χωριού μας που αγοράστηκε, ήταν περίπου 3.000 βασιλικά στέμματα.* Διαιρέθηκε σε 75 και 1/8 μερίδες και το τίμημα κάθε μερίδας καθορίστηκε στο ποσό των 1996,68 δρχμ., το οποίο έπρεπε κάθε αγοραστής (μερισματούχος) να πληρώσει σε 15 ετήσιες ισόποσες δόσεις, με τόκο 6% ετησίως.* Όλο το χωριό (τσιφλίκι) Γελάνθη ή Γκιλάνθη, του τέως Δήμου Ιθώμης, που αγόρασαν οι πρόγονοί μας, αποτελείτο από τον οικισμό με τα κολιγικά σπίτια, το κονάκι-διοικητήριο Ζωγράφου, κήπους, καπνοτόπια, αλώνια, αμπέλια, αμπελοτόπια, οικόπεδα, την καλλιεργήσιμη έκταση, τη βοσκήσιμη περιφέρεια και το ζευγαρολείβαδο, νερά και αυλάκια και λοιπά παραρτήματα και παρακολουθήματα.*
Απόσπασμα Συμβολαίου αγοράς μερίδας της Τριαντ Γκέκα από την Ελένη Ζωγράφου. (Αρχείο Γεωργ. Μπαντή).
Απόδειξη-δόση πληρωμής για αγορά κλήρου του Κων. Νικ. Καλαμπόκα από την Ελένη Χα Σόλωνα Ζωγράφου, 1-8-1921
Α Ν Α Λ Υ Τ Ι Κ Α:
Ο οικισμός αποτελείτο από τις κολλιγικές κατοικίες, το Κονάκι, τα οικόπεδα, τους δρόμους και τα Κήπια (περιοχή Δυτικά του οικισμού για χρήση κήπων), με συνολική έκταση τότε γύρω στα 300 στρέμματα. Σήμερα, ύστερα από το δεύτερο αναδασμό της βοσκήσιμης περιφέρειας (Μεργιές κ.λ.π), η έκταση του οικισμού ανέρχεται σε 530,125 στρέμματα.
Χάρτης συνοικισμου Γελάνθηςόπως αποτυπώθηκε από το Μηχανικό Κώστα Χριστούλα από το Μαυρομμάτι γύρω στο 1955 (Αρχ. Γεωργίου Απ. Μπαντή)
Το Κονάκι–διοικητήριο αποτελείτο από μια διώροφη οικοδομή με 4 ανώγεια δωμάτια και ένα κατώγι συνολικής έκτασης, με το οικόπεδο και το οικοδόμημα, 2.584 βασιλικά μέτρα (ή 2,584 στρέμματα).* Βρίσκονταν στον επάνω μαχαλά του οικισμού και χρησίμευε για τη διαμονή του ιδίου αλλά και του ξακουστού επιστάτη Κυριάκου και του αγροφύλακα. Ακόμη οι βοηθητικοί του χώροι χρησιμοποιήθηκαν ως αποθήκες συγκέντρωσης των δικαιωμάτων δεκάτης ή τριτάρικου του τσιφλικά και επιστάτη. Μετά την πώληση του χωριού μας (1921) από την Ελένη Ζωγράφου στους χωριανούς μας, το Κονάκι χρησιμοποιήθηκε ως Κοινοτικό Δημοτικό Σχολείο με τέσσερις τάξεις, από τις οποίες οι δυο τελευταίες πήγαιναν στο σχολείο του Μαυρομματίου. Το σχολείο συνέχισε να λειτουργεί στο κονάκι μέχρι το 1932-1933. Τη χρονιά αυτή και ενώ γινόταν τα μαθήματα από το δάσκαλο Βασίλη Δασκαλόπουλο από το Μαυρομμάτι, (έκοβε καπνό για κάπνισμα εκείνη τη στιγμή, και το μάθημα έλεγε ο μαθητής Κων/νος (Ντούλας) Γ. Αγγέλης), πήρε φωτιά το σχολείο και καταστράφηκε τμήμα του οικοδομήματος. Από τότε και μέχρι το 1965 περίπου τα μέρη του οικοδομήματος που απέμειναν χρησιμοποιήθηκαν, από τους χωριανούς μας, ως ενοικιαζόμενες αποθήκες διαφόρων γεωργικών προϊόντων. Σήμερα δεν υπάρχει καν το κτίριο. Υπάρχει μόνο το οικόπεδο, περιφραγμένο με μαντρότοιχο και κάγκελα, το οποίο ανήκει στην εκκλησιαστική περιουσία και χρησιμεύει ως μικρό γήπεδο κατά τις απογευματινές και βραδινές ώρες του καλοκαιριού.
Η βοσκήσιμη περιφέρεια, στη θέση «Μεργιά, Καυγατζίτικα, Τυμπάνια, Γεροπλάτανος, Λιθαράκια, Παλαιόμυλος, Κάτω Αμπέλια, Αλώνια, Αυλαγάς, και Βάτια», ήταν περίπου 600 Γαλλικά στρέμματα (ή 600στρέμματα σημερινά).*
Το ζευγαρολείβαδο, στη θέση «Παλαιοσκαμνιά και Ριζάκι», ήταν 138 γαλλ. στρέμματα.(138 σημερινά)* Όλοι οι αγοραστές (μεριδιούχοι) συμφώνησαν και υποχρεούταν, δια του συμβολαίου, να διατηρούν τη βοσκήσιμη περιφέρεια και το ζευγαρολείβαδο, δηλαδή δεν είχαν το δικαίωμα να αλλάξουν τη χρήση τους, εκτός και αποφάσιζαν διαφορετικά, τα 2/3 των αγοραστών. Ακόμη δεν είχαν το δικαίωμα να πουλήσουν το μερίδιο της βοσκήσιμης περιφέρειας σε ξενοχωρίτη.*
Η καλλιεργήσιμη έκταση, 2.000 περίπου στρεμμάτων, αποτελείτο, Βόρεια του ποταμού, από τα τμήματα: Πάνω και Κάτω Καμάρες, Ντάϊες, Λευκοπούλες, Τρία Πλατάνια, Ραψιστινά, Γύφτικα, Κολτσίδες, Εξωτερικά και Ξεριζώματα. Νότια του οικισμού από τα τμήματα: Παλαιόμυλος, Μπακατσίδια, Λειβάδια, Μέσα και έξω Μπάκες, Λωριδάκια και Λεπτοκαριές,. Ν.Α. του οικισμού από τα Αμπελοτόπια (Αμπέλια), Αη-Γιώργια και Φλέβες. Β.Δ του οικισμού από τα Παλιάμπελα.
Αργότερα, γύρω στα 1926, ορισμένοι ακτήμονες χωριανοί μας (32 τον αριθμό) πήραν με αναγκαστική απαλλοτρίωση κτήματα στη θέση Κλειδιά, Λωρίδες και Λούτινες. Επίσης 125 οικογένειες του χωριού μας δημιούργησαν συνεταιρισμό και με το αιτιολογικό που ενέκρινε η επιτροπή αποκατάστασης των ακτημόνων Γελάνθης, ότι το χωριό είναι πλημμυροπαθές από τα νερά του Πάμισου ποταμού, πήραν με απαλλοτρίωση από ένα οικόπεδο έκτασης 2 στρεμμάτων το καθένα, στην κτηματική περιοχή «Οικόπεδα», προκειμένου να μεταφερθεί εκεί το χωριό. Η έκταση αυτή των 250 στρεμμάτων είχε ρυμοτομικό σχέδιο, ήταν δηλαδή χωρισμένη σε οικόπεδα, δρόμους, πλατείες κ.λ.π.. (σήμερα είναι καλλιεργήσιμη έκταση διανεμημένη με τον πρώτο αναδασμό στους δικαιούχους χωριανούς μας).
Η Ελένη Χα Σόλωνα Ζωγράφου το 1927 με 1928 υπέβαλε, στο Υπουργείο Γεωργίας υπόμνημα, στο οποίο παρουσίαζε αναλυτικά τα στοιχεία περιουσίας των 32 παραπάνω αναφερομένων ακτημόνων καλλιεργητών Γελάνθης. Υπέβαλε το υπόμνημα αυτό για να πείσει το Υπουργείο πως οι τίτλοι ιδιοκτησίας των απαλλοτριωμένων κτημάτων χορηγήθηκαν παράνομα σ΄ αυτούς καθότι, όπως ισχυρίζεται στο υπόμνημά της, όταν το 1920 έγινε η αγορά του τσιφλικιού της από τους Γελανθιώτες, λήφθηκαν υπόψη στην κατανομή των κλήρων και τα τέκνα των αγοραστών και επομένως ουδείς ακτήμων καλλιεργητής έμεινε. Χαρακτηριστικό ήταν το παράδειγμα που πρόβαλε για τους 1) Σταύρο Β. Γάκια Στρέμματα 14. Αρκετά ευκατάστατος ελθών εξ Αμερικής με περιουσίαν εις Μαυρομμάτην με μύλον, με έκτασιν καλλιεργήσιμον και πρόβατα. 2) Αλέξανδρος Ε. Χαντούμης.Στρ. 10. Ευκατάστατος, με 40 στρέμ. 70 πρόβατα και ιδιόκτητον αλωνιστικήν μηχανήν, και 3) Χρήστος Δημ. Μπαντής. Στρέμ. 10. Υιός του Άρχοντα της Γελάνθης με 120 στρέμματα, 70 πρόβατα και αλωνιστικήν μηχανήν.
Στο ίδιο υπόμνημα, για την αίτηση του Συνεταιρισμού αποκαταστάσεως των καλλιεργητών Γελάνθης περί παραχωρήσεως σ΄ αυτούς έκτασης γης (οικόπεδα) για ανέγερση νέου οικισμού, διατύπωσε το παρακάτω επιχείρημα:
«Δύναταί τις, έστω και μετρίως σκεπτόμενος να φαντασθή ότι είναι ποτέ δυνατόν χωρίον εκτισμένον όπως είναι το χωρίον Γελάνθης με οικοδομάς νέας, να εγκαταλειφθή δια δύο στρέμματα γής και να μεταφερθή εκεί όπου η Επιτροπή ενόμισε ότι ηδύνατο να μεταφερθή ως κινητόν έπιπλον χωρίον ολόκληρον με εγκαταστάσεις κλπ;
Τόσον εστερείτο και της κοινής σκέψεως ότι οι χωρικοί ευρόντες αυτούς (τα μέλη της επιτροπής) κατά την παροιμίαν του χεριού των ηθέλησαν ν’ αυξήσουν την περιουσίαν των κατά δύο ακόμη στρέμματα, εφ΄ όσον ανεξελέγκτως τα έδιδον».
Μετά από την πώληση όλων των τσιφλικιών της περιοχής μας και την απαλλοτρίωση του 1926, το τσιφλίκι Ζωγράφου περιοριζόταν, γύρω από το Κονάκι Ζωγράφου στη Λαζαρίνα, σε 2.000 στρέμματα με κάτοχο την Δομνίκα Σόλωνα Ζωγράφου, σύζυγο πλέον του Λυσίμαχου Μαλαμίδη, διευθύνοντα σύμβουλο των εγκαταστάσεων «ΡΕΤΣΙΝΑ» του Πειραιά. Από τα 2.000 αυτά στρεμ., τα 250 στρέμ, ως νόμιμη μοίρα, ανήκαν στη μητέρα της Ελένη Χα Σόλωνα Ζωγράφου–Καυταντζόγλου, που τα κληροδότησε στο Δήμο Τρικκαίων για την ανέγερση Ωδείου όπως τούτο διαφαίνεται στη διαθήκη που συνέταξε η ίδια στο Παρίσι τον Οκτώβριο του 1929, στην οποία περιέλαβε και επιθυμία της να αφήσει στον Δήμο Τρικκαίων 250 στρέμματα, κατά παράκληση και υπόδειξη του Φίλιππου Χριστοδήμου, για να γίνει στα Τρίκαλα Ωδείο. Ο Δήμος Τρικκαίων εκποίησε με δημοπρασία τα 250 στρέμ τα οποία αγόρασε, αντί 650.000 δρχμ. ο Πρύτανης Ευάγγελος Σδράκας από το Μαυρομμάτι. Το κτίριο του Δημοτικού Ωδείου στην οδό Βύρωνος, αποπερατώθηκε το 1960 και τα επίσημα εγκαίνιά του έγιναν τον Οκτώβριο του 1960. Στο προαύλιο του στήθηκε μαρμάρινη προτομή της δωρήτριας του και μεγάλης ευεργέτιδας Ελένης Ζωγράφου, φιλοτεχνημένη από τον τρικαλινό καλλιτέχνη Μενέλαο Καταφυγιώτη. Τέλος στα 1750 στρέμ. που απέμειναν, το 1953, έγινε νέα απαλλοτρίωση, που έδωσε τη χαριστική βολή στα Ζωγράφεια κτήματα Λαζαρίνας, που ήταν σημείο αναφοράς, για εβδομήντα χρόνια, στον πρωτογενή τομέα της οικονομίας της Ελλάδας.
ΠΗΓΗ: *= Τα παραπάνω στοιχεία αντλούμε α) Συμβόλαια αγοράς Γελάνθης από την Ελένη Χα Σόλωνα Ζωγράφου, Ειρηνοδικείο Πετρίλου 8-8-1921 και β) από το βιβλίο «ΤΡΙΚΑΛΙΝΑ» Τόμος 21ος σελ.455-477, ΥΠΟΜΝΗΜΑ Ιδιοκτητών Ζωγραφείων Κτημάτων Λαζαρίνας που υπέβαλε η Ελένη Χα Σόλωνα Ζωγράφου–Καυταντζόγλου στο Υπουργείο Γεωργίας όπως τα κατέγραψε ο Μιχάλης Πιτσάκος, Γραμματέας της Ελένης Χας Σόλωνα Ζωγράφου, στο εν λόγω βιβλίο).